Kryeministri shqiptar, zvogëlim apo thellim i ksenofobisë?!

Nga Hajrullah Hajdari

Çështjet etnike, kur bëhët fjalë për identitetin dhe integrimin e kombësive e sidomos kur bëhët fjalë për marëdhëniet ndëretnike, janë çështje shumë të ndjeshme.Posaçërisht ndjesia e marëdhënieve etnike është e shprehur në shtetet e Ballkanit  ku çështjet etnike dhe marëdhëniet ndëretnike pothuajse në vazhdimësi e kanë rënduar dhe po e rëndojnë jetën shoqërore dhe ate politike.

Në këtë aspekt çështja shqiptare, edhe pse populli më i vjetër në Ballkan, paraqet një ndër çështjet më të rëndësishme të kësaj natyre, sidomos në Mal të Zi, ku dominon kombësia sllavendërsa shqiptarët autekton janë enti më e vogël. Në rastin kur etniae madh mbizotëron mbi etni më të vogël, në këtë rast shqiptarët, ata asnjëherë nuk kanë qenë faktor i destabilitetit në Mal të Zi. Përkundrazi, ata e kanë ndihmuar stabilitetin e Malit të Zi. Shqiptarët votuan pro pavarësisë së Malit të Zi dhe besuan se, në bazë të parimeve demokratike si kombësi e veçantë në Malin e Zi të pavarur, do t’u mundësohet realizimi i të drejtave të tyre kombëtare më shpejt dhe në një nivel më të lartë se deri atëherë. Problemet themelore të shqiptarëve në Mal të Zi janë identifikuar në Planin e veprimit për strategjinë e zhvillimit të politikave të popujve pakicë (2019-2023), por sa ato zbatohen në praktikën e përditshme  të jetës shoqërore-politike është çështje tjetër.  

Në bazë të hulumtimit të kryer nga Qendra për Demokraci dhe të Drejtat e Njjeriut (CEDEM) në vitin 2019, të drejtat e shqiptarëve si popull pakicë në Mal të Zi, janë respektuar në përqindje si vijon:

Përdor

imii gjuhës

Organiz

politik

Arsimimi

në bazë

të speci

fiteteve

E drejta

e shprehjes

së lirë

Lufta

kundër

diskrimetnik

Barazia

punësim

Trajtimi nga org.

shtetë

rore

Para

qitja

media

Mbrojtja e kultures dhe specifiteteve

Mesatarja

37,9

41,4

39,4

45,8

38,1

32,9

37,6

42,5

41.8

39,1

Në bazë të njejtit hulumtim të drejtat e pakicës romëve janë respektuar në masën 41,4%, të myslimanëve 74,2% ndërsa  boshnjakëve 64,8%. Pra, shqiptarët gjenden në shkallën më të ulët të respektimit të të drejtave të popujve pakicë në Mal të Zi, apo në një distancë etnike shumë të pavolitshme. Distanca etnike, në të vërtetë paraqet dëshirueshmërinë e vendosjes së marëdhënieve të caktuara me grupe të caktuara etnike.

Për të vërejtur distancën etnike të popullit shumicë në Mal të Zi, pra malazezëve, ndaj shqiptarëve, si pas burimeve të përmendura po përmendi vetëm disa marëdhënie nga jeta e përditshme të cilat përcaktojnë distancën etnike ndaj shqiptarëve.

Të jetojnë në një shtet

Të ketë shqiptarin kojshi

Të ketë shqiptarin bashkëpunëtor në punë

Të ketë shqiptarin udhëheqës në punë

Shqiptari t’i edukojë fëmijët

Të shoqërohet dhe të vizitohet me shqiptarët

Shqiptari të ketë pozitë udhëheqëse shtetërore

Të jetë me shqiptarë në farefisni të largët

Të jetë me shqiptarë në farefisni të afërt

Mesatarja

21,7

29,5

26,9

33,7

39,0

35,6

46,8

62,3

80,5

41,8

Nga rezultatet e paraqitura kuptojmë se distanca etnike e malazezëve ndaj shqiptarëve është në nivel shumë të lartë. Është shqetësuese, përveç të tjerave, mosdëshira e malazezëve  që një shqiptar ta ketë udhëheqës në punë e sidomos që një shqiptar të ketë pozitë udhëheqëse shtetërore (46,8%). Kjo distancë është edhe më e thellë në marëdhënien e popullit serb në Mal të Zi ndaj shqiptarëve. 84% të popullsisë serbe në Mal të Zi nuk dëshirojnë që shqiptari të ketë pozitë udhëheqëse shtetërore. Nga ana tjetër vetëm 2,2 % e shqiptarëve nuk dëshirojnë të jetojnë në të njëjtin shtet me malazezët apo vetëm 5,9% nuk dëshirojnë që bashkëpunëtor në punë të kenë malazezin.

Pse është kështu!?

Në kohërat më të hershme, në një nivel më të ulët të zhvillimit ekonomik dhe kulturor ishte e pranishme dukuria e luftimit të pranisë të huajve, sepse ata tjerët ( ardhurit)perceptoheshin si qenie jo pastra, prania e cilëve rrezikonnjë komunitet idealizuar si pastër dhe duhet ruajtur ngandotje mundshme. Kjo dukuri quhetksenofobi”. Fjala “Ksenofobi” rrjedh nga greqishtja e vjetër që do të thotë “frikë nga të huajt” gjegjësisht  ksenofobështë ai urren çdo gjë huaj, nuk pranon asgjë huaj dhe e hedh poshtë ose e mohonatë fare. Pra, është një virus që le pasoja në marëdhëniet shoqërore-politike. Po cilët janë të huaj në Mal të Zi !? Shqiptarët jo se jo, sepse prania e tyre në këto troje shumë shekuj para Krishtit apo epokës së re është dokumentuar  shkenctarisht. Ndërkaq dyndja e sllaveve në këto troje ka ndodhur pas shekullit të IV të epokës së re.

Shumë ekspert ndajnë mendimin se ksenofobia është komponentë e nacionalizmit ekstremist, shovenizmit dhe racizmit dhe se ky fenomen nuk mund të ndahet krejtësisht nga rrethanat kombëtare, politike, ekonomike, kulturore. Në rastin tonë, ksenofobia vjen si rezultat i paragjykimeve, racizmit, jotolerancës dhe diskriminimit dhe gjitha këto paraqesinshkeljet shpeshta drejtave njeriut dhe drejtavekombëtare shqiptarëve Mal Zi. Ndryshimet kulturë, traditë e fund edhe histori kanë ndikuar veçanërisht malazezët lidhen ngusht me idealin e tyre vlerësimit vetës ndaj tjerëve dhe kështu vazhdimisht, paku 145 vitet e kaluara, kanë bërë rolin e ksenofobit. Ndërkaq, shqiptarëtkurrë nuk e kanë shprehur këtë fenomen dëmshëm shoqërorë. Kur malazezët okupuan Ulqinin, nuk gjetën asnjë malazias aty. Pas vendosjes malazezëve Ulqin, shqiptarëve shumicë nuku pengoi malazezët ti trajtojnë si qytetarë barabartë, madjeu mësuan edhe zanatin e peshkimit, tregtinë e shumë tjera dheasnjëherë nuk shprehen urrejtje rracore ose fetare ndajtyre.Kështu është edhe sot! Shqiptarët asnjëherë, me asnjëveprim tyre, nuk u krijuan malazezëve ndjesinë e pasigurisë e aq pak u dhanë shkas   t’i konsiderojnë si armiq mundshëm tyre.

Edhe Evropë mund vërehet fenomeni i ksenofobisë,por shumë pak i theksuar për shkak ndryshimeve vogla nivelin e zhvillimit ekonomik dhe kulturor. Si rrjedhojë, nëEvropë nuk ekzistojnë qeveri ksenofobe, por ekzistojnë popuj, si rastin e shteteve ballkanike, pra edhe Mal Zi, detyrojnë qeveritë e tyre jenë ksenofobe. Nga gjithaveprimet e qeverisë Malit Zi ndër vite, dhe shprehjes popullit malazez, e veçanërisht atij serb Mal Zi marëdhënie me popullin shqiptarët dukuria e “ksenofobisënukmund ndahet, ajo është e ndërlidhur. Rrjedhat politike Mal Zi, sikur po shkojnë një drejtim kundërt kuptimit fjalësksenofobi “, gjegjësisht drejtimin e zbutjes saj. Me shumë gjasa kryetari i Qeverisë Malit Zi do jetë njëshqiptar (Dritan Abazi). Pra, ai do ketë atë pozitë shtetërore cilën nuk e dëshirojnë 46,8% malazezëve dhe 84% popullsisë serbe Mal Zi, i bie se afër 2/3 popullsisë Malit Zi nuk e dëshiron një shqiptar krye qeverisë tyre.

Nuk ka asnjë dyshim se ksenofobia është një reagim nxjerr dukje kontradiktat e një shoqërie gjithnjë e shpërbërë dhe paqartë. Kam përshtypjen se globalizimi, krizaekonomike vështirësitë e jetës përditshme  dhe paprituratmund kenë ndikuar pozitivisht perceptimin se vetëdija e identitetit personal arrihet dialogun me tjetrin. Dialogu është pazëvendësueshëm, sepse mundëson çmontimin dheshkatërrimin e ksenofobisë. Sa është e gatshme shoqëriamalazeze për një reflektim tillë!?

Nëse mënyrë qetë një shqiptar vjen krye Qeverisë, atëherë mund konstatojmë se ky reflektim do t’imundësojë popullit malazez dhe politikës saj besojnë seshqiptarët duhet përceptohen si qenie e pastër autoktone, nga cilët nuk kanë nevojë mbrohen dhe prania e cilëve nuk e rrezikon qenien malazeze. E kundërta e kësaj do thotë thellimii veprimit dhe ndjesisë ksenofobe.

 Pavarësisht se Dritani si kryeministërnuk vjen sipërfaqësues i shqiptarëve (i partive politike shqiptare) zvogëlimii ksenofobisë malazeze ndaj shqiptarëve do jetë kryekëputmeritë e tij personale, siç mund jetë edhe përgjegjësi e tij nëseksenofobia thellohet edhe tepër.