Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik
Në muajin e fundit apo dhe pak më shumë, pyetja më e zakonshme mbi Covid-19, të paktën që më është drejtuar mua, ka qenë, a ka mbaruar më e keqja e pandemisë dhe nëse jo, si do ta dimë se kur është fundi i saj? Në kërkim të qartësisë, shumëekspertë të shëndetit publik, virologjisë, ekologjisë sësëmundjeve infektive, kanë shprehur optimizëm të matur, poredhe një shkallë pasigurie. Kur bëhet fjalë për këtë pandemi, pasiguria duket se është po aq mbizotëruese sa Covid-19 që ngafillimi i tij. Teksa shënojmë dy vitet nga fillimi i kësaj fatkeqësieglobale, situata e pandemisë është lehtësuar ndjeshëm në Shtetete Bashkuara (SHBA) dhe shumë vende të tjera. Megjithatë, pjesa më e madhe e botës mbetet e pavaksinuar dhe shumë e cenueshme. Dhe paparashikueshmëria e evolucionit viral dhesjelljes njerëzore do të thotë që ne mund të kemi nevojë për njëdozë të shëndetshme përulësie ndërsa shkojmë në të ardhmen. Ditë më të ndritshme ka të ngjarë përpara, por të panjohuratvazhdojnë të mjegullojnë një pamje të qartë të së ardhmes.
PRA, ÇFARË ËSHTË KY “STEALTH” OMICRON
“Stealth” Omicron, i njohur gjithashtu si varianti Omicron BA.2 u zbulua për herë të parë në Evropë në fund të janarit dhe qëatëherë ka bërë rrugën e tij nëpër botë, duke u bërë lloji kryesorpas infeksioneve të reja të koronavirusit në të paktën 18 vende. Ky variant i ri, po bën rrugën e tij në të gjithë SHBA-në dhe po përhapet më shpejt në shetet e saj Verilindore dhe Perëndimore. Varianti BA.2 duket se është në rrugën e tij për t’u bërë llojidominues i Covid-it, duke u dyfishuar afërsisht çdo javë përmuajin e fundit, sipas Qendrave për Kontrollin dhe Parandalimine Sëmundjeve të SHBA (CDC). BA.2 konsiderohet si një “nënlinjë” e variantit Omikron shumë të transmetueshëm. Është njëversion i ndryshëm i Omicron nga BA.1, i cili ishte përgjegjëspër rritjen e fundit në fillim të vitit. Ai ka një sekuencë gjenetiketë ndryshme nga BA.1 dhe është quajtur “varianti i fshehtë” sepse nuk ishte aq i lehtë për t’u zbuluar. Ajo që nuk dihet endeështë nëse BA.2 shkakton sëmundje të rënda siç bëri omicron BA.1, gjë që shkaktoi një rritje të shpejtë të rasteve, shtrimevenë spital dhe vdekjeve për një muaj përpara se të binte po aqshpejt. Ndërsa omicron BA.1 u konsiderua më i butë sesa llojiorigjinal i Covid dhe varianti Delta, ai çoi në një rritje tëvdekjeve nga Covid në SHBA: 60,000 në janar 2022, dyfishi inumrit të vdekjeve në nëntor 2021.
A ËSHTË FILLIMI I NJË RRITJEJE TË RE?
Rastet e Covid-19 ende po bien në mënyrë drastike në SHBA edhe pse BA.2 po përbën një pjesë më të madhe të atyre rastevenë pakësim që më 18 mars, BA.2 përbënte 27 për qind tërasteve. Me ‘çlirimin‘ dhe heqjen e shumë masave mbrojtëse nëSHBA, BA.2 mund të jetë në gjendje të gjejë një platformë përt’u përhapur më lehtë nga personi në person. Por ka disa arsyepër të dyshuar se do të sjellë një rritje të madhe të re të rastevedhe shtrimeve në spital, siç bënë “kushërinjtë” e tij tëmëparshëm. Optimizmi buron nga një sërë faktorësh, mes tyrekryesori imuniteti i përhapur në SHBA, qoftë i fituar nëpërmjetvaksinimit apo infeksionit. I fundit, një infeksion veçanërishtshumë ngjitës Omicron ‘imunizoi‘ shumë miliona njerëz. Këtafaktorë i japin shumicës së ekspertëve të shëndetit publikbesimin se për SHBA-në dhe pjesën më të madhe të Evropës, valët më shkatërruese të Covid-19 janë në të kaluarën. Përveçimunitetit, ekzistojnë trajtime të reja, efektive për Covid-19, siantitrupat monoklonalë dhe ilaçet antivirale – të cilat mund tëndihmojnë njerëzit e infektuar të shmangin shtrimet në spital dhe vdekjen. Gjithashtu, disponueshmëria më e gjerë e maskavedhe filtrave të ajrit me cilësi të lartë – dhe një kuptim më i mirë iventilimit, distancimit social dhe strategjive të tjera zbutëse navendos në një pozicion më të mirë për të reduktuar transmetiminsesa ishim më herët në pandemi. Edhe pse imuniteti pakësohetme kalimin e kohës, mbrojtja kundër sëmundjes më të rëndë dhevdekjes do të mbetet për një kohë mjaft të gjatë. Pra, edhe psenjerëzit mund të vazhdojnë të infektohen me SARS-CoV-2, porrezultatet më të këqija ka shumë të ngjarë të jenë prapa nesh. Sidoqoftë, Covid-19 na ka luajtur më parë. Siç kemi qenëdëshmitarë gjatë dy viteve të fundit, mendimet e dëshiruara janëdëshmuar herë pas here naive. Shpresat fillestare se vaksinat do të ishin një biletë drejt lirisë u shkatërruan nga dobësimi iimunitetit dhe shfaqja e varianteve më ngjitëse. Sa më tej do tëevoluojë virusi nga këtu është e pamundur të parashikohet.
A KA MBARUAR MË E KEQJA E PANDEMISË?
Përgjigja ime për këtë pyetje: ka shumë të ngjarë që për shumënjerëz, e keqja ka mbaruar, por për shumë tjerë mund të jetëende një kërcënim real. Edhe kur kulmi i krizës pandemikezbehet në pasqyrën e pasme për disa, të tjerët përgjithësisht atatashmë të margjinalizuar nga aksesi i dobët në kujdesinshëndetësor dhe dobësitë e tjera do të vazhdojnë të jetojnë me efektet e tij më të këqija. Duke qenë se pandemia ka mbaruarkryesisht për dikë, mund të mos nënkuptojë se ka mbaruar përdikë tjetër. Deklarimi se më e keqja ka mbaruar i lejon njerëzittë shpërfillin ata që janë ende në rrezik të madh. Kjo përfshinnjerëzit me imunitet të kompromentuar dhe ata që jetojnë nëpjesë të botës me akses të kufizuar të vaksinave. Në nivel global, ka miliona e miliona njerëz që nuk kanë ende akses në njëvaksinë – dhe për ta më e keqja mund të vijë ende. Për më tepër, ka shumë të panjohura që lidhen me numrin afatgjatë qësimptomat e “Covidit te gjatë ” mund të vazhdojnë të kenë teknjerëzit. Ekziston një grup i madh njerëzish që mund të vuajnëndikimet afatgjata të Covid. Për ta, më e keqja mund të mos ketëmbaruar ende. Pikëpamja globale është veçanërisht e kthjellët. Rajonet e botës që nuk kanë pasur nivele të larta të infeksionevedhe vaksinimeve dhe nëse kufizimet e ashpra të vazhdueshmenuk vonojnë rritjet e transmetimeve, rritjet e tyre më tëdëmshme mund të jenë ende në vazhdim.
Virusi SARS-CoV-2 ka të ngjarë të shkaktojë sëmundjenjerëzore në të ardhmen, dhe në këtë kuptim, ai mund të bëjëakoma më shumë dëme sesa ka bërë tashmë. Por për shkak se këto efekte do të shpërndahen për një periudhë më të gjatë, ne mund të mos i përceptojmë ato si të rënda sa valët e shtrimit nëspital dhe vdekjes që kemi përjetuar gjatë këtyre dy viteve tëfundit. Ne mund të jetojmë me të për një kohë shumë, shumë tëgjatë – kështu që në këtë kuptim, më e keqja nuk është prapanesh. Kur do ta shpallim fundin e saj? Ne mund të mos e njohimas fundin e pandemisë ndërsa e kalojmë atë. Në vend të kësaj, mund të kërkojë një distancë historike përpara se të shikojmëprapa dhe të gjejmë një pikë që mund të ketë qenë fundi i kësajpandemie. Sigurisht, nuk do të ketë një datë të caktuar kur tëzgjohemi dhe të themi se pandemia ka mbaruar. Si çdo gjë tjetërme Covid-19, edhe data e përfundimit të pandemisë, ka të ngjarëtë jetë objekt i debatit të nxehtë social dhe politik.