Nga Hajrullah Hajdari
Një numër i konsideruar i të rinjve shqiptarë që kishin mbaruar shkollën e mesme në vitin shkollor 1992/1993 për shkaqe botërisht të njohura dhe gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë nuk i kishin vazhduar studimet. Dora e shtrirë e Republikës së Shqipërisë dhe regjistrimi i studentëve të parë në Universitetet shqiptare ishte një sihariq dhe fitore e madhe për shqiptarët në Mal të Zi.
Studentet e gjeneratës së para permendorës së Heroit Kombëtar – Skenderbeut ( Naim Hoxha, Ismet Kallaba, Fadil Kovaçi, Agron Mehmedi,Caf Sinani, Fatmir Gjeka, Rexhep Gjeloshi dhe Lulzim Mustafa – 16 tetor 1993)
regjistruar. Edhe në vitet e ndërmjeme u regjistruan disa kandidat të cilët kishin studiuar në Prishtinë si: Gëzim Hajdinaga, Anton Lajçi, Senad Gilaj, Nikë Kalaj e ndonjë tjetër.
Kështu pas një viti ndërprerje të rinjtë shqiptarë vazhduan traditen e shkollimit në gjuhën amtare. Me regjistrimin e studenteve të parë shqiptarë nga Mali i Zi në Universitetet e Shqipërisë u sigurua vijueshmëria e shkollimit në gjuhën shqipe dhe njëkohësisht u plotësua ëndrra e kahmotshme e
Në këto kushte gjenerata e parë e studenteve në Shqipëri vazhdonte shkollimin
gjeneratave të prindërve të këtyre studentave dhe të tjerëve për të studiuar në Shqipëri. Regjistrimi
në Universitetet e Shqipërisë, sidomos studentëve meshkuj, u solli atyre pengesa dhe vështirësi të konsiderueshme që çonte gjer të rrezikimi i jetës së tyre. Pothuajse asnjë student mashkull nuk
mund të merrte pashaportë për kalimin legal të kufirit. Ata plot 4 apo 5 vjet sa zgjatshin studimet për të hyrë në Shqipëriu detyruan të kalojnë kufirin në mënyrë ilegale. Studenti Nexhat Avdiqi i ishte drejtuar me kërkesë organit ushtarak në Tivar për shtyrjen e shërbimit ushtarak sepse nëse i lejohej do kishte të drejtë të marrë pasaportën. Natyrisht, organi ushtarak i Tivarit, sjell vendimin nr.03-235/28.09.1994 me të cilin refuzohet kërkesa e tij. Në arsyetim të vendimit ndër të tjera thuhet: “Nga evedinca zyrtare e këtij organi është vërtetuar se i përmenduri është thirur, gjegjësisht është planifikuar për t’a nisur në Ushtrinë e Jugosllavisë, nuk i është përgjigjur ftesës dhe kundër tij është lëshuar urdhëresa për ekzekutimin e detyruar. Po ashtu i përmenduri për t’u regjistruar në fakultet jashtë shtetit nuk ka mundur të shkoje pa lejën e këtij organi”! Dhe kështu për studentët që u regjistruan në Shqipëri ekzistonte rreziku përmanent i arrestimit të tyre në kufi dhe çuarja direkt në shërbimin ushtarak jugosllav.
Sa herë që shkonin në fakultet apo vinin në shtëpi studentët u përballën me situata të ndryshme e të rrezikshme. “Një të premte pasdite po kthehshim në shtëpi dhe posa dolëm në anën tonë, pa pritur e kujtuar para nesh u shfaq ushtari jugosllav me tyten e pushkës të drejtuar drejtë nesh! Nuk na lejoi të shkonim në shtëpit tona dhe u desht që të kthehemi përseri në Shqipëri. Pastaj diku më poshtë Bunës morëm një lundër tjetër e dolëm në Lisna Bore dhe disi mbërrijtem në shtëpi!” deklaruan një zërit Agron Mehmedi dhe Fadil Kovaçi, studentë të gjeneratës të parë në Shqipëri. Ata përmenden edhe rastin e ndalimeve të shpeshta në Shkodër, kinëse për verifikim nga policia e shtetit. “Na ndaloj një polic në qendër të qytetit, na kërkoi pashaportat të cilat ne nuk i kishim. Kërkonte nga ne diçka apo thoshte se do të na çoje në polici. Ne ia shpjeguam gjendjen tonë dhe
Studenti
Fadil Kovaçi duke shmangur përballjen me rojet e kufirit
arsyen e qëndrimit pa leje në Shqipëri, por ai vazhdonte kërkesën e tij. Ne të revoltuar e të
mërzitur nga këto ndalesa i thamë: na çoni bre burrë në polici e të merret vesht njëherë e përgjithmonë puna e jonë. Vërtetë pastaj na lëshoi”.
Nuk ishte aspak e lehtë përballja e studentëve me kushtet evështira të kapërcimit ilegal të kufirit, në kushtet e motit të keq, presionit psiqik që sjellë me vete thyerja e shtigjeve kufitare dhe rreziku i arrestimit nga forcat jugosllave në kufi, prandaj studentët e gjeneratës së parë nga Mali i Zi që mbaruan studimet në universitetet e Shqipërisë meritojnë rrespekt të veçantë.