Nga GjekÑ Gjonlekaj
Qyteti Detroit ÑshtÑ njÑ prej qendrave mÑ tÑ rÑndÑsishme industriale tÑ AmerikÑs. Ngulitjet e shqiptarÑve nÑ kÑtÑ qytet filluan njÑ shekull mÑ parÑ dhe vazhduan dukshÑm gjatÑ 50-vjetÑve tÑ fundit. Shumica e shqiptarÑve nga MalÑsia e MbishkodrÑs nÑ Mal tÑ Zi u vendosÑn nÑ Detroit . Atje themeluan qendrat e tyre kombÑtare dhe fetare.MalÑsorÑt gjetÑn atje shqiptarÑt e vjetÑr qÑ kishin imigruar para dhe pas LuftÑs sÑ DytÑ BotÑrore. MÑrgimtarÑt nga ShqipÑria kishin mÑ shumÑ pÑrvojÑ nÑ shoqÑrinÑ amerikane. ShumÑ prej tyre ishin atdhetarÑ dhe kishin kulturÑ kombÑtare. Ishin nga familje fisnike tÑ ShqipÑrisÑ. NjÑ pjesÑ e malÑsorÑve u bashkua pa vonesÑ me mÑrgimtarÑt e vjetÑr. MalÑsorÑt shqiptarÑ mÑsuan shumÑ prej tyre. Ata kremtonin sÑ bashku DitÑn e PavarÑsisÑ sÑ ShqipÑrisÑ. MÑrgimtarÑt e vjetÑr shqiptarÑ ishin tÑ shqetÑsuar pÑr KosovÑn dhe trojet e tjera shqiptare nÑ Jugosllavi. NÑ tÑ gjitha festat kombÑtare flitej pÑr kÑtÑ çÑshtje. AtdhetarÑt nga MalÑsia e MbishkodrÑs e kuptuan dhe e pranuan menjÑherÑ realitetin shqiptar nÑ Ballkan.Ata ishin dakort me atdhetarÑt shqiptarÑ qÑ ishin vendosur nÑ AmerikÑ disa dekada para tyre.
Por kulmi i shqetÑsimit arriti nÑ pranverÑn e vitit 1981 pas demonstratave tÑ pÑrgjakshme tÑ KosovÑs. KÑto demonstrata e vunÑ nÑ sprovÑ mÑrgatÑn atdhetare tÑ AmerikÑs. Provimi i parÑ do tÑ jipej nÑ Washington nÑ prill tÑ vitit 1981. TÑ gjithÑ shqiptarÑt e AmerikÑs ishin njoftuar se nÑ kryeqytetin amerikan do tÑ zhvillohej njÑ demonstratÑ e madhe nÑ mbÑshtetje tÑ KosovÑs. Zyrat diplomatike jugosllave nÑ AmerikÑ ishin shqetÑsuar shumÑ pÑr pjesÑmarrjen e shqiptarÑve nÑ atÑ demonstratÑ sidomos pÑr ata qÑ kishin emigruar nga Kosova , Mali i Zi dhe Maqedonia. Ata kishin qenÑ shtetas tÑ JugosllavisÑ dhe pjesÑmarrja e tyre nÑ demonstratÑ anti-jugosllave ishte kÑrcÑnim. MegjithatÑ njÑ pjesÑ e shqiptarÑve nga kÑto troje sidomos nga MalÑsia e MbishkodrÑs morÑn pjesÑ aktive nÑ demonstratÑn e Washingtonit pÑr KosovÑn. MÑrgimtarÑt e ShqipÑrisÑ dhe tÑ MalÑsisÑ sÑ MbishkodrÑs nÑ Mal tÑ Zi ishin shumÑ tÑ pranishÑm dhe tÑ fuqishÑm nÑ demonstratÑn e Washingtonit. Shumica e malsorÑve ishin tÑ vetÑdijshÑm pÑr pasojat e pjesÑmarrjes nÑ atÑ demonstratÑ. MegjithatÑ nuk u frikÑsuan nga shantazhet dhe kÑrcÑnimet jugosllave. Ishin djemtÑ e burra tÑ tÑ gjitha moshave.
Midis tyre shquhej PjetÑr Leka Ivezaj.Ky pinjoll i fisit tÑ GrudÑs u shqua nÑ atÑ demonstratÑ,sepse gjatÑ gjithÑ kohÑs ishte aktiv dhe optimist pÑr çÑshtjen shqiptare. MÑ vonÑ e kam takuar shumÑ herÑ nÑ shtÑpinÑ e tij nÑ Detroit . PrenkÑ Gruda dhe Zef Camaj e vizitonin kÑtÑ familje rregullisht. Zef Camaj kishte lidhje tÑ ngushtÑ familjare, ndÑrsa PrenkÑ Gruda ishte bashkÑvendas i tyre. PrindÑrit e tij LekÑ Pashku dhe nÑna PashkÑ Kolja ishin shumÑ tÑ ndershÑm dhe bujarÑ. PavarÑsisht se ne bÑnim zhurmÑ, deri nÑ orÑt e vona tÑ natÑs,ata ishin tÑ qetÑ. PjetÑr Ivezaj djali i tyre nÑ atÑ kohÑ ishte shum i ri,por shumÑ aktiv nÑ diskutimet tona. Jepte me kuptua se kÑtij djali njÑ ditÑ do t’i shihet hajri. GjatÑ bisedÑs tregonte dashuri e respekt pÑr popullin shqiptar,sidomos pÑr MalÑsinÑ e MbishkodrÑs. Kishte nostalgji pÑr vendlindjen dhe ky mall e shtyri tÑ shkonte pÑr vizitÑ nÑ verÑn e vitit 1986. Ishte edukuar me idealet amerikane tÑ lirisÑ dhe nuk e kishte paramenduar kurrÑ se mund tÑ burgosej pÑr pjesÑmarrje nÑ demonstrata paqÑsore nÑ AmerikÑ. Natyrisht se arrestimi dhe burgosja e tij kishin qenÑ tÑ skenuara para se tÑ shkonte atje.
Lajmi pÑr burgosjen e tij u pÑrhap me shpejtÑsi rrufeje. E transmetuan tÑ gjitha agjencitÑ botÑrore tÑ lajmeve,sidomos ato nÑ Shtetet e Bashkuara sepse ishte shtetas amerikan dhe nuk kishte bÑrÑ asnjÑ vepÑr penale pÑrveçse kishte ushtruar njÑ tÑ drejtÑ themelore tÑ sanksionuar nÑ KushtetutÑn e AmerikÑs. ShumÑ zyra amerikane dhe shqiptarÑt e AmerikÑs u shqetÑsuan pÑr arrestimin e PjetÑr Ivezajt. NjÑ ditÑ pas njoftimit pÑr burgosjen e tij bisedova nÑ telefon me prindÑrit e tij LekÑn dhe PashkÑn. Ishin shumÑ tÑ brengosur. I pyeta çka mund tÑ bÑjmÑ pÑr lirimin e tij. Ata kishin frikÑ se aktivitetet tona mund tÑ kenÑ efekte negative, sidomos nÑna e tij Pashka ishte shumÑ e brengosur dhe kÑrkonte qÑ tÑ jemi shumÑ tÑ kujdesshÑm. QÑndrimi i saj ishte shumÑ njerÑzor dhe i matur, tregonte se ÑshtÑ nÑnÑ e vÑrtetÑ,mÑ kujtoi atÑ nÑnÑn nÑ Gjyqin e Sollomonit. PÑr aktivitetet tona ky ishte njÑ rast i shkÑlqyeshÑm.NdÑrsa pÑr familjen ishte rast tragjik. UnÑ personalisht e respektova kÑrkesÑn e familjes dhe pÑr disa javÑ nuk bÑra asnjÑ aktivitet pÑrveçse dÑrgova dy telegrame ,njÑ ministrit tÑ jashtÑm amerikan George Shultz dhe njÑ tjetÑr senatorit tÑ New York-ut, Alfons D’Amato.PÑrmbajtja e ktyre telegrameve ishte shumÑ prekÑse. Isha nÑ lidhje tÑ vazhdueshme me familjen e Pjetrit sidmos me vÑllaun e tij Fran Ivezaj. PÑr tÑ mos e keqÑsuar gjendjen i pakÑsuam aktivitetet deri para se tÑ fillonte gjykimi. Shtypi amerikan dhe rrjetet radio-televizive ishin shumÑ serioze nÑ lidhje me gjykimin e tij. Edhe ZÑri i AmerikÑs nÑ gjuhÑn shqipe i kushtoi vÑmendje tÑ madhe.PÑr gjykimin e tij u shqetÑsua Kongresi i Shteteve tÑ Bashkuara dhe Ministra Amerikane e PunÑve tÑ Jashtme,sepse ata kishin shkelur nÑ mÑnyrÑ flagrante KushtetutÑn e AmerikÑs. Organizuam njÑ demonstratÑ nÑ Washington dhe me kÑtÑ rast biseduam me shumÑ zyrtarÑ tÑ lartÑ tÑ politikÑs amerikane.Ata ishin tÑ shqetÑsuar pÑr gjykimin e tij. Natyrisht se familja e tij sidomos vÑllau Dr. Fran Ivezaj bÑri pÑrpjekje tÑ mÑdha dhe tÑ sinqerta pÑr lirimin e tij por edhe shqiptarÑt e AmerikÑs dhanÑ kontributin e tyre. KÑtu shquhet Ekrem Bardha dhe miku i tij kongresisti i mirÑnjohur, mik i shqiptarÑve William Broomfield. NÑ aktivitetet pÑr lirimin e tij morÑn pjesÑ aktive edhe disa kongresmenÑ e senatorÑ tÑ njohur.PjetÑr Ivezaj u arrestua dhe u dÑrgua nÑ burgun e SpuzhÑs me 19 gusht tÑ vitit 1986,ndÑrsa me 8 tetor tÑ atij viti u dÑnua me 7 vjet burg. Lajmi pÑr dÑnimin e tij e tronditi botÑn shqiptare liridashÑse. E tronditi ndoshta edhe mÑ shumÑ qeverinÑ amerikane e cila i dÑrgoi ultimatum qeverisÑ jugosllave pÑr lirimin e tij brenda 24 orÑsh. KÑshtu edhe ndodhi, sepse PjetÑr Ivezaj u lirua pa asnjÑ kusht. Lajmi pÑr lirimin e tij ishte fitore historike sidomos pÑr shqiptarÑt e AmerikÑs. Destinacioni i parÑ i Pjetrit ishte Aeroporti John Kenedy nÑ New York . TÑ gjithÑ familjarÑt dhe dashamirÑt e tij dolÑm pÑr ta pritur. Kishin dalur pothuajse tÑ gjitha kanalet radiotelevizive dhe korrespondentÑt e shtypit amerikan. Zbritja e tij nga aeroplani ishte njÑ spektakÑl i vÑrtetÑ qÑ u transmetua anÑ e mbanÑ AmerikÑs.Zef Camaj kishte organizuar pritje nÑ shtÑpinÑ e tij. Aty Pjetri foli gjersisht pÑr vuajtjet dhe keqtrajtimin qÑ kishte pÑrjetuar nÑ burg. Tregoi plagÑt e rÑn
da nÑ trup, dhe pÑr rrahjet dhe mundimet barbare.Foli shumÑ pÑr tÑ burgosurit shqiptarÑ tÑ KosovÑs dhe vuajtjet e tyre. Pas disa orÑsh udhÑtoi me aeroplan pÑr nÑ Detroit . Atje u prit nga familjarÑt dhe shqiptarÑt me gÑzim e hare qÑ nuk ishte parÑ kurrÑ nÑ atÑ komunitet.
Jugosllavia deri atÑherÑ kishte qenÑ shteti mÑ i pÑrkÑdhelur i botÑs komuniste. Kishte qenÑ vendi mÑ i privilegjuar i asaj bote.PavarÑsisht se shqiptarÑt e AmerikÑs kishin bÑrÑ shumÑ aktivitete nÑ mbrojtje tÑ KosovÑs dhe trojeve tÑ tjera, lidhjet e AmerikÑs me JugosllavinÑ kishin qÑndruar tÑ forta dhe nuk ishin tronditur asnjÑherÑ deri me rastin e PjetÑr Ivezaj. ShqiptarÑt e AmerikÑs kanÑ bÑrÑ shumÑ pÑrpjekje pÑr çÑshtjen kombÑtare por jo gjithherÑ kanÑ sjellÑ fitore. PjetÑr Ivezaj kishte njÑ dashuri dhe respekt tÑ madh pÑr çÑshtjen shqiptare.Kishte qenÑ aktiv shumÑ vite pÑrpara se tÑ shkonte nÑ demonstratÑn e Washingtonit 30 vjet mÑ parÑ. TÑ gjitha kÑto veprime i kishte bÑrÑ pÑr dashuri kombÑtare. Atdhedashuria e tij solli njÑ prej fitoreve mÑ tÑ mÑdha tÑ çÑshtjes shqiptare. DÑnimi i tij vuri nÑ dyshim pÑrgjithmonÑ lidhjet e JugosllavisÑ me AmerikÑn dhe ky dyshim vazhdoi deri mÑ 24 mars tÑ vitit 1999 kur Aleanca e NATO-s filloi sulmin kundÑr atij vendi. PÑr dÑnimin e PjetÑr Ivezaj janÑ botuar nÑ shtypin amerikan qindra artikuj. JanÑ transmetuar qindra reportazhe dhe komente televizive. ËshtÑ çjerrÑ maska jugosllave si asnjÑ herÑ mÑ parÑ. Para 25 vjetÑsh,me rastin e 200-vjetorit tÑ KushtetutÑs sÑ Shteteve tÑ Bashkuara, rrjeti televiziv amerikan transmetoi njÑ dokumentar tÑ shkÑlqyeshÑm pÑr PjetÑr Ivezaj. KÑtÑ emision televiziv e kanÑ shikuar mÑ shumÑ se 60 milionÑ amerikanÑ.Dashuria e Pjetrit pÑr popullin shqiptar dhe pÑr vendlindjen e tij u shpÑrblye si asnjÑherÑ nÑ histori. PjetÑr Ivezaj kishte vazhduar traditÑn atdhetare tÑ baballarÑve tÑ tij. Gjyshi i tij nga babai Keqa Marku ishte vrarÑ nÑ luftÑ kundÑr TurqisÑ nÑ vitin 1911, ndÑrsa PjetÑr Zeku gjyshi i tij nga nÑna ishte vrarÑ nga forcat barbare serbo-malazeze komuniste tÑ Bajo Stankoviqit nÑ vitin 1945. Disa vjet mÑ parÑ Dr. Fran Ivezaj botoi nÑ gjuhÑn shqipe njÑ monografi tÑ shkÑlqyeshme pÑr jetÑn dhe veprimtarinÑ e PjetÑr Ivezaj. PÑr kÑtÑ vepÑr dhanÑ mendime tÑ rÑndÑsishme shumÑ shkrimtarÑ e dijetarÑ shqiptarÑ.Kontributi i PjetÑr Ivezaj pÑr çÑshtjen shqiptare ÑshtÑ i madh. Ai meriton nderime gjithkombÑtare. Mjafton tÑ lexoni komentet e Adem Demaçit nÑ veprÑn me titull:“Klithma e NjÑ Shqiponje”. Me rastin e 25-vjetorit tÑ asaj ngjarje historike e kujtojmÑ me dashuri e respekt PjetÑr Ivezaj dhe familjen e tij.