Po, Ulqinin atë ditë e buzëqeshi fati. Ai kishte festë. Ishte më i bukur se kurrë. Dukej si nuse bukuroshe.Tundej e hidhej nga gëzimi. Sepse kudo në qytet valonin flamujt kuqezi.Ngjyra që flasin shumë. Sa bukur! Sa mrrekulli” Sa krenari! Sa madhështi!
Gjekë Gjonaj, Ulqin
Ulqinakët guximtarë që në zemër kishin dashurinë ndaj simboleve tona kombëtare në vitin 1968 ngritën maisivisht Flamurin tonë kombëtar.- Flamurin e Skënderbeut. Ideali i lartë i tyre për Flamurin kuq e zi, me shqiponjën dykrerëshe, simbolin më të shtrejtëruar të kombit shqiptar ngadhënjeu mbi frikën e deriatëhershme deri në palcën kurizore të çdo shqiptari në ish-Jugosllavi. Ngritja e flamurit tonë kombëtar, sipas pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë dhe dëshmitarëve okularë në dyqanet dhe lokalet private në Ulqin ndodhi në vigjilje të 1 majit të vitit 1968.
Ngjarjet paraprake
Dihet mirëfilli se Kosova ishte frymëzuesja kryesore për barazi dhe të drejta të shqiptarëve në ish-Jugosllavi, nën ombrellën e kryetarit të shtetit dhe kryetarit të Partisë Komuniste të Jugosllavisë ( më pas Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë) Josip Broz Tito ). Periudha më e errët për shqiptarët ishin vitet 1948-1966 ( e njohur në popull si periudha e Aleksandër Rankoviqit, sekretar i Komitetit Qendror të LKJ-së, ministër i Punëve të Brendshme dhe nënkryetar i Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë). Gjatë këtyre viteteve shqiptarët në Kosovë përballeshin me një fushatë të egër shkombëtarizimi e shpërnguljeje masive nga trojet e tyre stërgjyshore. Ata kontrolloheshin plotësisht nga UDB-a ( Drejtoria e sigurimit të shtetit) dhe statusi i tyre ishte mjaft i palakmueshëm.
Me kushtetutën e vitit 1963 Republika Federative Popullore e Jugosllavisë shndërrohet në Republikë Socialiste Federative të Jugosllavisë. Ndërkaq Kosova shpallet Krahinë Autonome, kurse shqiptarët nga nocioni “pakicë kombëtare“ me këtë Kushtetutë u definuan si “ kombësi”. Kjo kushtetutë edhe pse nuk kishte sjellur ndonjë ndryshim esencial sa i përket trajtimit dhe pozitës së shqiptarëve, ajo megjithatë paralajmëroi ditë më të mira dhe ndryshime në të ardhmen. Në atë kohë veç kishin filluar edhe konfliktet e para në mes të forcave burokratike decentralizuese në krye me Titon dhe atyre unitariste serbe, të drejtuara nga Rankoviqi.
Në tetor të vitit 1966 Komiteti Qendror i Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë në Plenumin e Brionit e përjashtoi Aleksandër Rankoviqin nga LKJ-ja. Tito-ja fitoren e tij ndaj krahut shovinist serb të Rankoviqit në diskutimet publike u përpoq ta arsyetojë si fitore e të gjitha kombësive, duke u munduar që ta thejë kompleksin e inferioritetit që u ishte imponuar shqiptarëve.
Në këto rrethana edhe për shqiptarët në Malin e Zi u krijua një klimë paksa më e relaksuar politike dhe duke e shfrytëzuar këtë krizë të krijuar dhe një pjesë e intelegjencës shqiptare filluan të flasin hapur për padrejtësitë që i bëheshin popullit shqiptarë në arsim, kulturë dhe në fusha tjera të jetës politike e shoqërore.
Këto hapësira lirije filluan të jetësohen edhe në komunën e Ulqinit të nxitura dhe të motivuara nga disa tubime publike dhe ngjarje të rëndësishme në Kosovë dhe në Shqipëri, të cilat tek shqiptarët në përgjithësi ringjallën dinjitetin dhe krenarinë kombëtare:
1) Konferenca Albanologjike e mbajtur në Tiranë (17 janar 1968).
2) Simpoziumi shkencor i mbajtur në Prishtinë (9-12 maj 1968), me rastin e 500 vjetorit të vdekjes se kryetrimit Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, ku morën pjesë studjues shqiptarë e të huaj të fushave të historisë, të letërsisë, të gjuhësisë, të folklorit dhe të etnografisë, dhe
3) Konsulta e njësimit të gjuhës shqipe e mbajtur më 22 – 23 prill 1968 në Prishtinë, në të cilën u konstatua se si “gjuhë letrare e shqiptarëve në Jugosllavi njihej njëzëri gjuha letrare e shtetit amë (Shqipërisë)”.
Kushtrimi për mbrojtjen e flamurit
Ditët e fundit të prillit të vitit 1968 për Ulqinin mbeten të shënuara si ngjarje madhore të këtij qyteti. Pikërisht ato ditë u ngritë flamuri kuq e zi për të cilin ishin burgosur shumë njerëz patriotë të kësaj komunë dhe të gjitha trevave tjera shqiptare në Malin e Zi.
Veprimtari i shquar i çështjes kombëtare , patrioti, ish i burgosuri politik, prof.doktor Bahri Brisku, i cili kaloi disa vite në burgjet famkeqe të sistemit barbar serbosllav, në rrëfimin e tij sqaron se çfarë ndodhi me këtë rast.
“ Natën e 30 prillit të vitit 1968 një grup qytetarësh patriotë organizuan në Ulqin një tubim ( kushtrim) për mbrojtjen e flamujve shqiptarë, të cilët i kishim vendosur atë ditë, në disa objekte e dyqane private në qytet. Të gjithë ishim të bindur se heqjen e flamujve e kishte organizuar policia e asaj kohë, e bindur se ne nuk do t’i rivendosim. Të pakënaqur me këtë veprim të policisë ne vëndosëm që flamujt kombëtarë t’i ngrisim përsëri në të gjitha pjesët e qytetit. Flamurin në Kala ( Qytetin e Vjetër) e ngritën pa rënë terri Jakup Nimanbegu dhe Zyhti Misheri,kurse në Kullën e sahatit e vëndosën Hasan Bojku dhe Qemal Dervishi. Duke qenë të bindur se pushtetarët e asaj kohë do të bëjnë gjithçka të munden që flamujt t’i hjekin përësri ne vëndosëm që t’i ruajmë flamujt çdo natë.Për këtë qëllim u ftuan persona të zgjedhur nga rrethi i Ulqinit, të gjithë të armatosur”,thotë Brisku.
Taktika e policisë
Policia, siç rrëfen Brisku, për t’ia arritur qëllimit të vet – heqjen e flamujve shqiptarë nga objektet ku ishin vendosur, përdori një taktikë të re, të papritshme dhe befasuese. “ Ajo msheftazi kishte ftuar Komandën e ushtrisë së Tivarit, që të marrë masa ndaj popullatës shqiptare të Ulqinit e cila “ po kryente disa veprime kundër pushtetit”. Rreth orës dy pasmesnate erdhi në Ulqin një major ( për të cilin vonë mësova nga një tivaras se quhej Beqir Husenbegoviq,i kombësisë boshnjake) me dy ushtarë. Unë bashkë me anëtarët e grupit mbikqyrës të këtij tubimi protestues Elez Nikeziqi, Hasan Bojku, Esat Shkodra dhe Selatin Bajraktari ishim vendosur në katin e dytë të një dyqani te Rrethi i sotshëm.
Biseda me majorin e Ushtrisë Jugosllave
Pas një bisede të shkurtër majori më drejtohet me këto fjalë:
– Të lutem më tregoni shkakun e kësaj proteste popullore në Ulqin ?
– Qytetarët e Ulqinit janë të shqetësuar shumë për arsye se policia në mënyrë të padrejtë, kishte hequr dhe vjedhur flamujt tonë kombëtarë – u përgjigja.
Dhe, për të argumentuar fjalën time nxora nga xhepi gazetën e përditshme “ Politika” të Beogradit, ku thuhej qartë se përdorimi i flamurit të pakicave ishte i lirë në krejt Jugosllavi. Protestuesit e tjerë shqiptarë pranuan para majorit se atë natë janë grumbulluar një numër i madh qytetarësh të armatosur nga Ulqini me rrethinë në mbrojte të flamujve shqiptarë . Ata u betuan para majorit se për së gjalli nuk do të lejojnë heqjen e flamujve shqiptarë nga vendet ku i kishin ngritur.
– Majori me zë të zbutur më tha:
– A ekziston mundësia reale që flamujt t’i kenë hequr dikush tjetër, e jo policia ?
– Është e mundur edhe kjo, që thoni. Por opinioni publik i këtushëm është i bindur se këtë veprim makabër , e ka bërë dikush i lidhur ngushtë me policinë – u përgjigja.
Pas pak majori kërkoi nga unë që të shkoj me të. Megjithëqë e dija se nuk duhet besuar personit në uniformë , pranova.
– Po vijë me ju,por me vete po i marrë edhe dy shokë!- i thashë
– Mirë, mirë.Ti merr me vete cilindo që dëshiron – mu përgjigj majori.
Me vete mora Elez Nikeziqin dhe Selatin Bajraktarin. Majori hypi në xhipin e ushtrisë, ndërsa unë dhe shokët e mi vazhduam pas tyre me autoveturën time. Kur mbërritëm në një rerafshinë aty gjetëm të parkuar dy kamionë plot me ushtarë. Natyrsiht se u shqetësuam. Selatini fshehu revolen dhe një bombë dore në autoveturën time. Dolëm jashtë.
Pafajësia
– O, burra! Na falni shumë që ju kemi shqetësuar sonte. Mirëpo ne kishim informacion nga eprorët e policisë se situata poltike në Ulqin është shumë e rëndë. Ne, tani u bindëm se nuk është ashtu. Ju nuk jeni fajtor. Fajtor është dikush tjetër. Ju vazhdoni të ruani qetësinë në qytet. Mos bini fli e provokimeve të mundshme. Ruani gjakftohtësinë! Sa për flamujt që i keni ngritur, ata janë të lirë, por mos i keqpërdorni. Vazhdoni të luftoni për të drejtat e juaja – na tha me dashamirësi majori, duke na lutur që mos të tregojmë se çfarë folëm.
Ngazëllimi
“ Të befasuar këndshëm nga kjo sjellje njerëzore, korrekte dhe dashamirëse e majorit të ushtrisë jugosllave e siguruam atë me bindje të plotë se po qe se është nevoja do t’i mbrojmë të gjithë ushtarët e tij nga çdo e keqe e mundshme që munnd të ndodhte atë natë në Ulqin. Ushtarët dhe majori na falënderuan për dashamirësinë që treguam ndaj tyre. Diku pak para se të zbardhë dita u ndamë. Ata shkuan për Tivar, ndërsa ne u kthyem në qytet. Aty gjetëm protestuesit, respektivisht rojtarët e flamujve, të cilët u kënaqën kur ne kaluam pa pasoja. Të nesërmen flamujt shqiptarë valviteshin lirshëm nëpër qytet. Madje shumë fëmijë ulqinakë vraponin të gëzuar me flamuj të vegjël në duar.Ishte ky një gëzim i madh për të gjithë shqiptarët e kësaj komunë”, pohon Brisku.
Po, Ulqinin atë ditë e buzëqeshi fati. Ai kishte festë. Ishte më i bukur se kurrë. Dukej si nuse bukuroshe.Tundej e hidhej nga gëzimi. Sepse kudo në qytet valonin flamujt kuqezi.Ngjyra që flasin shumë. Sa bukur! Sa mrrekulli” Sa krenari! Sa madhështi!
“ Napredaku “ i Gjakovës, shitorja e vetme ku shitej flamuri shqiptar
Objekti i vetëm ku shqiptarët mund të blenin simbolet tona kombëtare në qytetin e Ulqinit asokohe ishte dyqani me mbishkrimin sllav“ Napredak” nga Gjakova, në rrugën që të çon për në Plazhin e Vogël, ku sot ndodhet butiku “ Boos”. Edhe pse flamuri shqiptar asohere konsiderohej nga pushteti si mall “ i rrezikshëm” këtu shitej haptazi. Shitësi i kësaj shitore, Hysein Ceno Kapllanbegu , tani burrë tetëdhjetë vjeç në bisedën që zhvilluam para pak muajsh në një restorant në Pristan apo Ranë, siç e quajnë vendasit, në shoqërimin e Hajro Nimanbegut, evokoi kohën kur në dyqanin “ Napredak” ndër mallrat e tjerë shitej edhe flamuri shqiptar.
“ Ishin ato kohë të vështira. Popullata jonë kishte njëlloj frike nga pushteti. Kjo ndikoi tek ata që të mos shprehnin interesimin e vet publik për blerjen e simbolit tonë kombëtar, edhe pse shumica e tyre i kishin në zemër. Në rrethanat e atëhershme shumë pak qytetarë të Ulqinit me rrethinë blenin flamuj shqiptarë. Por kishte edhe të atillë që i blenin haptazi, ndonëse numri i tyre ishte simbolik”, thotë Kapllanbegu. I pyetur se a ka patur presion nga policia apo pushteti vendor i kohës që t’i shesë flamujt shqiptarë ai përgjigjet prerë, jo. Kapllanbegu pohon se kurrë nuk i ka mshehur në dyqan flamujt shqiptarë nga askush. Sipas tij ata kanë qëndruar të ekspozuar në vend të dukshëm, si të gjitha mallrat tjera të tekstilit.
Flaka e ndjenjës atdhetare
Me këtë akt patriotët shqiptarë të komunës së Ulqinit dëshmuan se në zemrat e tyre edhe në sistemin komunist ka qenë e ndezur ndjenja atdhetare. Ata i treguan pushtetit dhe të gjithë të tjerëve se e duan simbolin e tyre kombëtar – Flamurin kuq e zi , duke respektuar të drejtën e të gjithë popujve të tjerë t’i duan e të nderojnë simbolet e veta kombëtare. Ngritja e Flamurit tonë kombëtar në Ulqin ishte një mesazh i qartë se ky qytet ishte dhe do të mbetet qytet shqiptar. E si mund të jetë ndryshe, kur në këtë Flamur janë përmbledhur për mrrekulli mbi të gjitha burrëria dhe sakrifica jonë shekullore për liri e pavarësi.