Siç ishte paralajmruar me daten 30 mars (2014) , në Rapshë të Hotit ,pranë memorialit që i kushtohet fillimit të kryengritjes antiosmane të vitit 1911 u oragnizua një tubim perkujtimore ,ne nderim të fillimit të asaj epopeje legjendare ,që i la nderë e lavdi të perjetëshme Malesisë e shqiptarisë. Tubimi kishte per organizator Shoqaten patriotike Malesia e Madhe “NDERI I KOMBIT” , me president veprimtarin e shquar të promovimit e nderimit të vlerave të Malesisë Madhe e më gjerë zotin Sytki Ndrecaj,dhe shoqaten kulturore “BESA E HOTIT” me president z. Eduard Lekaj. Organizimi dhe zhvillimi i ketij tubimi kishte edhe ndihmen e Kryepleqësisë të fshatit Rapshë , Drejtorisë Arsimore të Malesisë Madhe , komunes Kastrat , Qendres kulturore të Femijëve dhe Qendres të Kultures “Edit’h Durham” të bashkisë Koplik. Vlen të thuhet se në ketë tubim me një pjesmarrje mjaftë të mirë , ra në sy edhe pjesmarrja e banoreve malesor që jetojnë në shtetin e Malit Zi. Hapjen e ketij tubimit e bëri i zoti shtepisë ,kryeplaku i Rapshes zoti Pjeter Smakaj ,i cili pasi u uroj të pranishmeve mirseardhjen ,duke u thene ju qe keni ardhur per të nderuar kete ngjarje historike dhe trimat deshmor të saj ,Zoti ju nderoftë e paçi faqen e bardhe ,pasi keshtu ju tregoni se jeni trashigimtare të denjë të atyre që e benë deken si me le per flamur e keto troje.. Pastaj fjalen e mori Presidenti i Shoqates Patriotike Malesia e Madhe “Nderi i Kombit” z. Sytki Ndrecaj , i cili vlersoj kryengritjen e Malesorve si njeren nga ngjarjet heroike më të lavdishme , të të gjitha luftrave ndër shekuj të Malesisë Madhe per flamur e liri të trojeve Shqiptare ,ndaj vijoj zoti Ndrecaj ju a kemi per borxh per jete të jeteve ti kujtojmë e nderojmë keto kohë të lavdishme dhe protagonistet e tyre..Shoqata jonë me ketë objektiv është ngritur e do të funksionoj.. Pas zotit Ndrecaj ,fjalen e mori publicisti e studiuesi i njohur malesor z. Ndue Bacaj , i cili shpalosi një histori të shkurter të fillimit dhe vijimit të kryengritjes antiosmane të Malesisë Madhe ,me fillim e kushtrim në Rapshen heroike ..Pas zotit Bacaj e pershendeten tubimin veprimtaret e shquar të trojeve shqiptare të mbetura nën Malin e Zi , zoterinjet Nikoll Camaj dhe Besnik Gjonaj.. Pas ketyre pershendetjeve i erdhi radha një koncerti me kengë e valle patriotike dhe argetuese nga kengetaret e njohur Arben Delaj ,Violeta Dede ,Nikollë Buçi , Lindon Camaj ,Lek Dedvukaj , Skender Xhafa ,Llesh Dushaj,Valdrin Dekaj e tjer . Një pershendetje të bukur i beri ketij tubimi edhe humoristi i njohur i Malesisë, Marash Kaçaj ..Por ketu vlenë të veçojmë pershendetjet artistike të nxenesve të shkollave “Kolë Maçi” dhe “Dedë Gjon Luli” ,të cilet si lule pranverore të ketyre lendinave ,(dikur të lara me gjak e lot), e hijeshuan tubimin perkujtimor..
Malesia.Org
SHOQATA PATRIOTIKE “ MALËSIA E MADHE-NDERI I KOMBIT “ SYTKI NDECAJ
PËRSHËNDETJE
Të nderuar pjesmarrës! Të nderuar autoritete vendore!
103 vjet më pare e konkretisht me 24 Mars filloi këtu në Rapshë Kryengritja Antiotomane e Malësisë së Madhe e vitit 1911 e që vlerësohet si një ndër luftërat më të lavdishme në gjithë historinë tonë malësore e kombëtare shqiptare ku kulminacionin e pati ngritja pas 468 viteve i Flamurit të Gjergj Kastriotit-Skendërbeut në Bratilë të Deçiçit pikërisht me 6 Prill 1911 dhe në Qershorë po 1911 me Kuvendin e Greçës të cilat ishin pararendëse e Ngritjes së Flamurit tone Kombëtarë, të Shpalljes së Pavarsisë dhe krijimit të Shtetit Shqiptarë me 28 Nëntorë 1912 në Vlorë.
Ndaj në emër të Shoqatës Patriotike “ Malësia e Madhe-Nderi i Kombit “ u shprehu mirënjohjen e thellë të gjithë atyre burrave e burrneshave që më në krye Heroin e Popullit Ded Gjon Luli bënë epokë duke e ngritur Malësinë e Madhe në majën më të lartë “ Nderi i Kombit “.
Pikërisht kjo datë si dhe gjitha datat e lidhura me këtë ngjarje historike bëjnë apel për më shumë bashkim e vëllazërim, për më shumë paqe e tolerancë, për më shumë dashuri e respekt njerëzorë. Ne duhet ta tregojmë vehten edhe sot se jemi nipat e mbesat e Ded Gjon Lulit e Çun Mulës, Norës së Kelmendit e Tring Smajles se jemi bij e bija të denjë të kësaj toke të dashur e plot vitalitet e që ka një emër të bukur Malësi e Madhe. Është pikërisht emri i mire i malësorit e trevës tone Malësi e Madhe që duhet të na preokupojnë vazhdimisht për ta merituar edhe ne brezat e sotëm e të ardhshëm titullin e lartë “ Nderi i Kombit “.
Lavdi Kryengritjes së Malësisë së Madhe të vitit 1911. Lavdi Heroit të Popullit Ded Gjon Luli dhe të gjithë atyre burrave e burrneshave që dhanë jetën në këtë Kryengritje. Rroftë populli i Rapshës dhe e gjithë treva jonë Malësi e Madhe.
Ju faleminderit.
NJË KUJESË E VOGËL PER 103 VJETORIN E PAHARRUAR TË KRYENGRITJES ANTIOSMANE TË MALESISË MADHE..
NDUE BACAJ
103 vite më parë në trojet e Malesisë Madhe filloi të rilindë drita e diellit të lirisë dhe flamurit të Gjergj Kastriotit , dritë që lengonte nën erresiren turko-osmane rreth 432 vjeçare. Në ato ditë të stuhishme mendja ,zemra dhe shpirti i shqiptarisë ishte drejtuar këtu , në Rapsh të Hotit ,në zemren e Malesisë ,në votren e zjarreve të pashuar te atdhedashurise ,në çerdhen e lirisë , në strehen e flamurit të Arberisë.. Ketu në keto troje ku e kishte folenë shqipja me zogjte e saj. Ketu në keto hapsira toksore e qiellore të tejngopura me sakrifica , lotë e gjakë . Ketu ku mbiu kushtrimi e u rrite liria ,ketu u ruajt edhe besa ,bujaria , urtia e trimeria , ketu mbiu e mori jetë edhe ënderra europiane qe sot guxojmë ta shohim zhgjandërr…Ketu i ka themelet urdhri i lartë Nderi i Kombit që ja akordoi Malesisë Madhe Presidenti i Republikes me rastin e 100 vjetorit të shpalljes pavaresisë së Shqiperisë ..Ketu historia është e “gjallë”, ketu nuk u shua kurrë “drita” e vepres Skenderbegëjane , dhe porosia e Gjon Lulit-Dedvukaj ,(babes së Dedes): “Se as drita nuk shkelqen dhe as dielli nuk ngrohë në keto troje deri sa të sundoi turku apo shkjau..”.
Ketu e kishte fillimin dhe kushtrimin kryengritja antiosmane më e madhe dhe më e lavdishme e Malesisë Madhe e shqiptarisë. Ketu me 24 MARS 1911 prijësi legjendar i atdhetarisë Ded Gjon Luli së bashku me trimat Kolë Marash Vata , Zef Lani , Gjon Pllumi , Pjeter Vogli , Prelë Nika , Lucë Nikë Shabi , Prelë Keri ,Tomë Llesh Dragu ,Vatë Gjon Gojçaj ,Gjelosh Gjokë Mihaj , Gjokë Kolë Shabi , Zef Marash Dojani , Vuksan Lekë Alia , Nikë Gjelosh Luli , Dedë Elez Shabaj , Preç Lulash Lekaj ,Tomë Dedë Gjo’Nishi , Gjon Ujkë Miculi , Prekë Gjeto Marku ,Prekë Gjeto Deda , Lukë Nikë Pllumi , e tjer burra të Hotit e Malesisë , do të mësynin si duhi mali , dy çibanet turke që rendonin mbi keto troje ; posten e Grykes së Leqes dhe posten e Çemerrit , dhe njekohesisht me ketë sulm do të merrte flakë kryengritja heroike e Malesisë ,që do të trondiste Stambollin dhe do të mahniste Europen me guximin e trimërinë e malësorve per tu matur me perandorin turko-osmane para së ciles ndër shekuj ishte dridhur vet Europa…. Ketë ditë të stuhishme të fillimit të kryengritjes antiosmane poeti kombetare At Gjergj Fishta do ta perjetsonte me vargjet plot pathos atdhetarie:
“Ded Gjon Luli , si iu lut Zotit
Sot prej nadjet ,pa zbardh drita ,
Me njëzetë djem ,po njezet petrita ,
Synin gacë ,zemren duhi ,
N’shtatë “mauxerre e në nji allti”
M’asqer Mbretit ka sulmue ,
N’dy kausha kta ngujue ,
T’njehun rrafsh gjashtedhjetë nizamë
Fusha e Rapshes se ç’ka marrë gjamë..”
Posta e Grykes së Leqes u muar me luftë , ndersa posta e Çemerrit nuk i rezistoi duhise së malesorve dhe u dorzua… Ndersa Ded Gjon Luli me Malesoret nuk i çarten armiqt shekullore ,por pasi i ç’armatosen i liruan… Keto ditë heroike malesoret siguruan edhe dhjetra pushkë e mijera fishekë…. Kushtrimi dhe suksesi i kesaj dite u perhap si rrufeja… Per ketë fillim kryengritje konsulli Austro-Hungarez në Shkoder Zambaur do të njoftonte autoritetet e tij në Vjenë se kryengritesit malesorë janë ushtarë të mirë , që kerkojnë të drejtat e tyre historike ,dhe jo kaçakë ,apo komitë që duan të vrasin e plaçkisin.. Kryengritja që në nesre të ketij fillimi e kushtrimi u perhap në të gjithë Malesinë e Madhe ,madje në betejen famëmadhe të 25 marsit (1911) në Qepur të Traboinit kemi 9 dëshmoret e parë të kryengritjes ,ku “spikasin” edhe dy luanet e kushtrimit Zef Lan Ula dhe Kolë Marash Vata..Tashma të nëntë deshmoret janë të perjetsuar me një memorial në vendin ku dhanë jeten si me le…Kryengritja antiosmane zgjati plot 133 ditë (24 mars-04 gusht 1911) , duke shkruar faqe të reja të lavdishme në historinë e Malesisë e Shqiperisë, ku per Shqiperinë e lirë e Flamurin kombetar dhanë jeten qindra deshmorë ,ku si gjithnjë në vend të parë qendron Hoti ,pa mbetur prapa Gruda ,Kelmendi . Kastrati ,Shkreli ,Trieshi e gjithe Malesia.. Gjatë kesaj kohe plot afsh atdhetarie malesoret kryengrites zhvilluan rreth 60 beteja nga më heroiket e deri tek ato më tragjiket..Kryengritesit arriten të marrin postat e ushtrisë turko-osmane në Hot ,Grudë ,Tuz ,Triesh ,Kojë , Kelmend ,Kastrat , Shkrel e më gjërë. Të gjitha keto beteja u lanë me gjakun e trimave malësorë që e kishin shpaguar vehten disa herë. Spikasin betejat ; ne Qepur , Qafë Ungël , Qafë Kishë, Pikale , Dhe te Zi , Kulla e Vranes , Zharnice , Selishte, Omerbozhaj , Bukovik , Pllanice , Bardhaj , Rraxe Rrase , Lugu i Drethit , Suke te Mkushit , Perua te Thate , Katun te Kastratit , Dragan, në kala të Shipshanikut ,ku trimi Nikë Pretash Leci (Sinishtaj) perserit aktin heroik të Mic Sokolit, (të prillit) 1881), duke u hellur mbi gryken e topit turk , por mbi te gjitha kujtojme betejen heroike e tragjike ne Suka të Moksetit ku rane heroikisht 54 trima malesor..e tjer..Por kulmi i kesaj kryengritje arrinë me 6 prill 1911 ,kur kryengritesit malësor kishin arritur të valvisin të lirë në Deçiq Flamurin kombetar të Gjergj Kastriotit-Skenderbe pas 432 viteve , diku mungua e dikun harrua..Të paharruar do të mbesin në perjetsi shtatë deshmoret Kojas: Dokë Preç Kercaj ,Tomë Uc Ivanaj , Marash Lucë Gjokaj ,Cak Uc Ivanaj , Gjeto Tomë Kolçaj , Kolë Dokë Marashaj , dhe Gjeto Gjekë Ivanaj ,që me gjakun e tyre i kthyen ngjyren e kuqe skenderbegëjane ketij flamuri , që Nikë Gjelosh Luli, Pjeter Zefi e Gjon Ujk Miculi e ngriten në driten e diellit në Deçiq ,duke çuar në vend keshtu edhe porosinë e zemres e shpirtit të kryengritjes Dedë Gjon Lulit… Kesaj dite të shenjtë të ngritjes së Flamurit kombëtar një fetar , atdhetar e poet malësorë (Aleksander Sirdani) do ti këndonte:
“Nalt Flamuri perhillet,
Armikut s’i leshon cak,
Me besë Arbnori lidhet ,
Me gjakë mbrojt Atdheun me gjakë ,
Ngallnjyese kthen Malesia ,
N’Deçiq Flamuri të valojnë,
Plot gjak e jetë i kushtojnë.
……………………………
Kuq e Zi Flamuri perhillet,
N’dorë Ded Gjo’Lulit trim,
me Gurakuqin mblidhet ,
Shqipnia me një kushtrim “.
Në luftë malesoret ishin mesuar të shkonin me bekimin e nënes ,duke “kenduar” vargjet e shpirtit : “Udhë e mbarë më ka thanë nana / Lufto bir ti për Shqipni
Mos i len turqit me hi / N’kjoft nevoja vi me ty….
…Per këtë ditë u kena rritë / Burrat s’ban me u koritë..”
Djemt e rënë per Atdheun , nenat nuk i qanin me kuje ,perkundrazi i varroseshin me nderime . Shembujt janë të shumtë , si Dila e Lulash Zekes së Trabionit apo Mitare Lucja e Kelmendit e tjer..Vlen te theksohet se para fillimit te kryengritjes malesoret kishin formuar komitetin e kryengritjes (te Potgorices) , dhe nje jave pas fillimit te kryengritjes perfaqesues te dy besimeve , por te nje gjaku e kombesie (katolik e muslimin) kishin organizuar kuvendin e Cetines (30 mars), ku vendosen mos me ja da pushken turkut deri ne fitimin e te drejtave te tyre…Ndersa memorandumi i Greçes (10- 23 qershor 1911),qe u zhvillua ne zjarrin e kryengritjes ishte frut i mendjes së urtë e të kthjellet të kryengritesve. Memorandumi pa vonuar do te perkrahej thuajse nga te gjitha trojet shqiptare..
Dy “ikonat” e shpalljes se mvehtesise se Shqiperise (me 28 nentor 1912) Ismail Qemali e Luigj Gurakuqi , ishin në kontakt me malesoret kryengrites ,dhe perhapnin madheshtin e kryengritjes .Eshte e rendesishme te kujtohet se në ndihmë të kryengritesve malësorë do të vinin edhe luajt e maleve të Dukagjinit ,me në krye prijesin e djelmënisë së Shales , të flaktin trim e atdhetar Mehmet Shpendin e tjer nga Shkodra si , Hilë Mosi ,Risto Siliqi e me gjere.. Në ketë fjalë të vogel para vepres së madhe të kryengritësve malesore nuk po munden pa ju permendë emrat disa korifenjëve të kesaj kryengritje si :
Dedë Gjon Luli, Sokol Baci , Dedë Nikë Bajraktari, Tomë Zoli , Kolë Zefi , Zef Miliq Lulgjuraj , Marash Uci ,Markë Gjeka , Pjeter Nikë Daku, Maço Grizhi , Lulash Zeka , Zef Peri , Prelë Kolë Shyti , Tomë Nikoll Hasani , Palokë Traboini , Gjeto Marku , Pjeter Gjokë Toshi , Lucë Prelë Nishku , Dodë Preçi , Gjelosh Gjoka , Dedë Gjon Ujka , Gjelosh Doka ,Tomë Nika , Vatë Marashi , Martin Preka , Dok Lani , Kol Kurti , Mirash Luca , Dedush Marashi , Gjeto Daka , Lukë Marku , Kolë Gjon Leci , Lucë Gjeloshi , Dasha Nika , Smajl Mustafa , Deli Meta , Sokol Mali , Gjon Nikë Plluci , Islam Makalushi , Pretash Zek Ulaj , Dedë Prelë Marashaj , Zenel Shabani , Lucë Mark Gjeloshi , Fran Pali , Gjon Uc Bajraktari , Mirash Pali ,Nik Zeka ,Bec Tahiri , Gjelosh Toma (Bëkaj), Dul Gjelosh Palushaj , Gala Smajli , Nikollë Ivanaj, Gil Dosh Margilaj , Marash Mark Gjeloshaj , Istref Alija ,Nikoll Mirash Gjokaj , Kole Maci , Lek Ivani-Bekaj , Lek Shaba –Gojcaj , Dyl Sokol Bajraktari , Lul Rapuka ,Llesh Gjergji , e deri te zanat malesore Tringë Smajlja e Nore Kolja e tjer e tjera nga e gjithe Malesia , që ndonse koha nuk ma lejon ti cilesoj të gjithë , ata nuk i harron kurrë atdheun ynë i shtrenjtë…Me kete raste po kujtojmë se nje kontribut të veçant kanë dhënë famulltaret e Malesisë me në krye At Mati Prenushin . Gjithashtu një qendrim dinjitoz ka mbajtur edhe kleri musliman i Malesisë , madje Hoxha i Lohes u vra nga Bedri Pasha pasi nuk pranoi të behej sherbetor i propagandes perçarese fetare të malësorve… Kryengritja e Malesisë Madhe pati një jehonë të madhe jo vetem kombetare ,por edhe nderkombetare . Dhjetra media te shkruara te Europes e deri ne Amerike percollen jehonen e kesaj kryengritje madheshtore shqiptarie. Nga kjo jehonë mediatike po vecojme gazeten prestigjoze britanike , “The Times” e cila me daten 21 korrik 1911 do të shkruante : “..Kur te shkruhet historia e kohes sonë ,lufta e Malesoreve shqiptarë do të kujtohet si një nga epopet më të shkelqyeshme të luftes moderne…”
Edhe fqinji jonë armik , hileqar e grabitqar , Kral Nikolla i Malit Zi , ishte entuziazmuar aq shumë me heroizmin dhe suksesin kryengritësve antiosman sa shkruan një poeme të terë per kryengritjen e malësorve , nga e cila po citoj:
“.. Në kaq Zotit t’i falet nderës , Zotit të luftes e Zotit të paqës……
Krenoju edhe ti o tokë lumnije , këngë e therorije /
Krenoju se moter në shpirt e ke Malesinë…”.
Duke dashur të perfundojë fjalën time të vogel para vepres së madhe të kryengritësve malesorë , unë po i referohem poetit të madh ,Lasgush Poradeci , i cili ndër të tjera i kendonte Malesisë per heroizmin e saj me fjalet:
“Malesia që bënë sulm në zjarr / Porsi dragojë me fletë/
Siç bënte sulm ngadhnjimtar / Gjergj Kastrioti vetë..”.
Nderë e lavdi të perjetëshme ,deshmorëve , martireve dhe veprimtarëve që u sakrifikuan per Flamurin e Lirinë e ketyre trojeve nga më shqiptaret dhe Europianet e Shqiperisë Etnike…
Rapshë, 30 mars 2014