Ng Ali Salaj
Tiroli Jugor në fillim të gushtit duket si një parajsë e fshehur mes majave malore dhe peizazheve të mahnitshme natyrore të vargmaleve të Dolomiteve dhe të Alpeve, në kufi me Austrinë dhe Zvicrën. Kjo zonë është një ndër vendet më të bukura dhe të jashtëzakonshme për tu vizituar, e cila ofron kënaqësi dhe mistere të shumta natyrore.
Kjo zonë e njohur, ka qenë shtëpia e fisnikëve të hershëm, dhe akoma përbën qendrën kulturore dhe turistike të vargmaleve Dolomite, ku dominojnë kalatë e vjetra me kisha dhe fshatrat me shtëpitë tradicionaleqë tregojnë historinë e kësaj treve të mbrojtur nga UNESCO.
Malet e larta, liqenet e akullta dhe pyjet e mahnitshme formojnë një peizazh tërheqës ku shkëmbinjtë gri e dominojnë qiellin dhe e tërë zona shndërrohet në një parajsë për udhëtarët dhe aventurierët e sporteve ekstreme.
Në këtë rajon autonom përdoren në mënyrë të barabartë gjuha italiane, gjermane dhe gjuhët e popujve autokton, ladin dhe cimbrish, të cilët jetojnë në harmoni dhe në një mirëqenie të jashtëzakonshme falë turizmit elitar dhe lirimit nga taksat shtetërore dhe lokale.
Është mjaftë kuptimplote shembulli se si kultivimi i luleve dhe i kopshteve nëpër oborret shtëpiake bëhet përmes subvencioneve të komunave përkatëse, ndërkohë që shtëpitë janë shndërruar në bujtina bashkëkohore për turizmin elitar veror dhe dimëror.
Të gjithë qytetet e këtij rajoni duke nisur nga kryeqendrat Trento dhe Bolzano janë të lidhura me linjat e autobusave falas për të eliminuar ndotjen nga automjetet. Qytetet e bukura si Bresano, Morano,Ortisei etj janë shndërruar në qytete të muzejeve dhe të artistëve të epokave të ndryshme.
Tirolin Jugor ka kaluar nëpër një rrugë të vështirë historike, duke përjetuar periudha të dominuara nga dhuna dhe nacionalizmi.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, kufiri mes Italisë dhe Austrohungarisë kaloi përmes këtij rajoni, duke shkaktuar shumë konflikte dhe tensionet ndëretnike.
Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore, grupet etnike në rajon u përballën me diskriminim dhe përçarje, duke nxitur tensione të mëdha dhe dhunë. Rritja e nacionalizmit dhe ndjenja e ndarjes së komuniteteve ndikuan thellësisht në jetën e përditshme të banorëve. Deri në vitin 1967 në këtë rajon shpërthyen eksplozivë duke shkaktuar edhe viktima në civilë.
Për këtë arsye ngjarjet e dikurshme në Tirolin Jugor ta përkujton sot Mitrovicën e Veriut ku ende serbët etnik ushtrojnë dhunë ndaj çdo gjëje që nuk iu përket atyre. Tiroli Jugor shpesh është përmendur si një model i mundshëm për statusin e ardhshëm të komunave serbe në Kosovë, të cilat duke marrë parasyshë resurset e pasura natyrore mund të shndërrrohet në një vend të begatë dhe me mirëqenie për të gjithë.
Sidoqoftë, për fat të mirë, gjatë vitëve të fundit, Tiroli Jugor ka shënuar një transformim të fuqishëm drejt një harmonie dhe bashkëjetese ndëretnike. Qeveritë vendore dhe organizatat e shoqërisë civile kanë ofruar nisma serioze në ndërtimin e një shoqërie pa dhunë duke nxitur dialogun e paqes. Ngritja e institucioneve shumëetnike dhe projekteve të përbashkëta kanë forcuar bashkëpunimin midis komuniteteve duke sjellë një situatë të re dhe duke e shndërruar këtë rajon në një vend turistik elitar me një mirëqenie të jashtëzakonshme ekonomike.
P.S. Reportazhi mbi Tirolin Jugor në Itali u shkrua edhe me ndihmën e Teknologjisë së Inteligjencës Artificiale (Chat GPT) për të provuar se ky program, i cilipërdoret për të zhvilluar sisteme të bazuara në inteligjencë artificiale mund të prodhojë tekste të llojllojshme gazetareske, duke i përdorur informacionet dhe strukturën e dhënë në tekstet e tij të trajnuara.
Ky program ka ndikuar në punën e gazetarit dhe në të ardhmen pritet që ta zëvendësoj gati në tërësi gazetarin dhe profesionin e tij. Algoritmet e inteligjencës artificiale mund të përgatisin raporte të shkurtra bazuar në të dhëna të furnizuara automatikisht. Kjo mund të shfrytëzohet për të prodhuar lajme të formave të ndryshme duke e shkatërruar imagjinatën, mendimin kritik dhe opinionin e gazetarit.
