Shkruan: Nail Draga
Nuk ka dilemë se dukuritë neofashiste në Mal të Zi janë prodhim i ambientit të pakonsoliduar që është i pranishëm në këtë mjedis, si rezultat i veprimit të Kishës Ortodokse Serbe, e cila më veprimet destruktive është duke vepruar si shteti në shtet, sipas ideologjisë serbomadhe të mbështetur nga partitë serbe të cilat si mision kanë realizimin e programit të botës serbe.
Dhe prezantimi i kësaj politike nuk është befasi dhe as e panjohur në këtë vend, sepse ajo ishte e pranishme nga rënia e sistemit monist në vitet e 90-ta të shekullit të kaluar. Kemi të bëjmë me kohën e fillimit të shkatërrimit të ish-Jugosllavisë, por edhe me paraqitjen publike të politikës serbomadhe në definimin territorial të hapësirës serbe në këtë shtet, ku ndihmesë iu ka dhënë edhe pushteti në Mal të Zi. Për opinionin e gjerë është e njohur se skenariste e kësaj politike ishte Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Serbisë, përmes projektit të Memorandumit të vitit 1986. Në këtë aspekt nuk ka qenë në heshtje as Kisha Ortodokse Serbe (KOS), sepse ajo ka bërë edukimin shpirtëror për misionin e serbizmit, që ishte binom i pandarë me politikën shtetërore serbe.
Ndërsa, pas zgjedhjeve parlamentare të 30 gushtit 2020, me rastin e ndryshimit të pushtetit, ku DPS-ja, pas 30-të vjetëve kalon në opozitë, skena politike në Mal të Zi, mori përmasa tjera. Kemi të bëjmë fillimisht me euforinë e fitores nga ana e konceptit klero-nacionalist serbë, e ndihmuar drejtpërdrejtë nga KOS-i në Mal të Zi, e cila ka luajtur rolin dominues në ndryshimin e pushtetit në këtë mjedis.
Të rrezikuar boshnjakët e shqiptarët, por edhe malazezët
Dukuritë neofashiste në Mal të Zi kryesisht janë bërë pjesë e mjediseve ku jetojnë pjesëtarët e popujve pakicë ku veçohen boshnjakët, shqiptarët dhe kroatët. Ata manifestohen përmes shkrimit të parullave të ndryshme si dhe këndimit të këngëve shoviniste, siç është rasti kundër boshnjakëve dhe pjesëtarëve të konfesionit islam ku veçohet qyteti i Plevlës. Ndërsa ditë më parë me rastin e festës së Shën Savës në tubimin e organizuar në Nikshiq janë fyer përsëri boshnjakët duke i akuzuar si “turq”, nga del se retorika shoviniste vazhdon të jetë e pranishme. Nga ana tjetër rrahja e shqiptarëve nga Shqipëria në H. Novi, pas Vitit të Ri pa asnjë shkas dëshmon qasjen neofashiste ndaj qytetarëve të përkatësisë tjetër kombëtare.
Ndërsa nga kjo dukuri nuk janë imun as vetë malazezët, të cilët veten e shohin të rrezikuar nga politika ekspansioniste serbe, e cila mohon identitetin malazias, i cili prezantohet përmes partive politike serbe dhe Kishës Ortodokse Serbe, e cila këtu llogaritet si filiale e pushtetit të Serbisë. E duke ditur se politika serbe është vazhdimësi e asaj ruse, duke rrezikuar të tashmen dhe të ardhmen e regjionit. Ekspozimi i politikës së tillë dëshmon se Mali i Zi, vazhdon të jetë një mjedis i pakonsoliduar shoqëror e politik edhe pas tri dekadave në pluralizëm.
Studentët pa njohuri elementare
Nga viti 2020 në Mal të Zi me rastin e rotacionit të pushtetit dukuritë e neofashizmit janë bërë pjesë e politikës ditore. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe sepse kemi të bëjmë me një mjedis heterogjen në aspektin nacional e të ndarë politikisht, që ka marrë përmasa shqetësuese edhe pas ndryshimit demokratik të pushtetit me 30 gusht 2020. Pasi nuk kemi ndonjë hulumtim të veçantë të opinionit në lidhje me këtë çështje, me këtë rast po cekim hulumtimin e realizuar nga OJQ ”Qendra për edukim qytetar” (CGO) të para dy viteve, që janë të dhëna me interes për të kuptuar realitetin shoqëror në Mal të Zi, ne lidhje me dukuritë e neofashizmit në këtë mjedis. Kështu, sipas të dhënave del se 77.5% e studentëve nuk dinë t’i numërojnë tri personalitete antifashiste nga Mali i Zi, vetëm 43.6% dinë të numërojnë tri shtete të lëvizjes antifashiste, ndërsa 23% nga ata nuk dinë se pse festohet 13 korriku në Mal të Zi (!?).
Pasojë nga zhvlerësimi i arsimit
Të dhënat e tilla janë dëshmi e nivelit dhe zhvlerësimit të arsimit që ishte bërë monopol i partisë në pushtet për tridhjetë vjet, duke e trajtuar këtë veprimtari shoqërore pa vlerën e merituar me kuadro e drejtues partiak, të përshtatshëm për pushtetin. Dhe nga një pushtet i tillë arsimor nuk ka ekzistuar shqetësim se me çfarë programesh do të mësojnë nxënësit dhe kush i inspekton ata për të përfituar njohuri optimale për tu ballafaquar me të shkuarën, jo vetëm nga Lufta e Dytë Botërore. Andaj, nuk duhet të na befasojnë paraqitja e dukurive neofashiste si në Plevle, Tivar, Berane, Hreceg Novi e gjetiu në Mal të Zi. Pa dilemë këta të rinj nuk janë vetëm prodhim i mjedisit mediatik të infektuar dhe të skenës politike nga vitet 90-ta të shekullit të kaluar, por edhe të një trashëgimie nga koha e monizmit me pasoja shoqërore.
Vetëm në shoqëritë të cilat nuk janë ballafaquar me të shkuarën, ku Mali i Zi është rast tipik i kësaj kategorie, ekziston mundësia e paraqitjes së dukurive neofashiste, ku në këtë periudhë kohore në shoqërinë malazeze ka dominuar vetëm një parti e kjo është DPS-ja.
Si do të përgjigjeshin nxënësit shqiptarë?
Në lidhje me këtë çështje do të ishte me interes të realizohej një hulumtim i tillë edhe me nxënësit shqiptarë në shkollat me mësim në gjuhën shqipe në Mal të Zi. Pa pasur ndonjë paragjykim në këtë aspekt, dyshoj se do të kemi ndonjë rezultat të kënaqshëm, sepse kemi programe unike arsimore e me këtë edhe përgjigjet pothuaj do të ishin identike.
Por, edhe po të bëhej hulumtimi për ngjarje nga historia e tradita shqiptare, dyshoj se do të kishim përgjigje pozitive, sepse nuk kanë mundësi të mësojnë për çështje të tilla. Sepse historia nuk fillon me Luftën e Dytë Botërore, dhe me vendosjen e pushtetit të komunistëve, me qasje ideologjike që ishte praktikë e monizmit!
Pikërisht nga një qasje e tillë vazhdojmë të kemi edhe koncepte të kundërta në mes shqiptarëve e malazezëve, sepse rrethimin e Shkodrës në Luftën Ballkanike malazezët e mësojnë në shkollë si çlirimtar, ndërsa në realitet ajo ishte luftë pushtuese për zgjerim territorial të Malit të Zi. Andaj është kërkesë emergjente rishkrimi i historisë, duke eliminuar qasjen ideologjike dhe konceptet hegjemoniste.
Në tekstet shkollore duhet të mësohet e vërteta
Ndërsa, nëse në librat e historisë duhet mësuar për kohën me të re në Mal të Zi, sidomos për ngjarjet e viteve 1988 e më pas, që kanë të bëjë me të ashtuquajturin revolucion antiburokratik, si dhe luftën në Dubrovnik(1991), ku kanë marrë pjesë edhe malazezët, atëherë duhet cekur udhëheqësit e Malit të Zi. Nëse atëherë ishin në mbështetje të politikës serbomadhe, më pas nga viti 1997, u distancuan nga ajo, por faktet janë të arkivuara. Sepse kemi të bëjmë me ngjarje që i kemi përjetuar të gjithë si qytetarë në këtë vend. Çështjet e tilla duhet të prezantohen ashtu siç kanë qenë, me të gjithë kompleksitetin e tyre, sepse nxënësit duhet ta dinë të vërtetën. Andaj, dukuritë e neofashizmit nuk janë befasi, sepse „çka ke mbjellë do të korrësh“, ku pushteti malazez, ishte pjesë e të kaluarës jo të lavdishme në të kaluarën e afërt. Këtu qëndron problemi në sistemin arsimor, sepse është punuar pak apo aspak në këtë drejtim, kur është në pyetje edukimi dhe arsimimi i brezit të ri. Sepse, nëse shkolla nuk ka bërë detyrën e vet, tek ortodoksët, atë e ka kryer KOS-i, ku deri sa ishte gjallë mitropoliti A. Radoviqi, më tepër merrej me politikë se sa më çështje teologjike, andaj nuk ishte befasi mbështetja e tij nga qytetarët në Mal të Zi, si prijës shpirtëror.
Karnavali me flakën neofashiste
Në lidhje me dukuritë neofashiste në Mal të Zi, ditëve të fundit kemi dy paraqitje tipike të cilat kanë shqetësuar qytetarët.
E para ka të bëjë me rastin e ardhjes në Podgoricë me 27 shkurt e M. Dodikut, kryetarit të entitetit të Republikës serbe në Bosnjë e Hercegovinë, i cili është pritur nga A. Mandiqi, kryetar i Kuvendit të Malit të Zi. Ardhja e tij ka irrituar qytetarët e Podgoricës, të cilët para Kuvendit protestuan me pankarta të ndryshme ku veçohej ajo “fashiste”, qe ka të bëjë pikërisht me datën e 27 shkurtit 1993, kur janë rrëmbyer 22 qytetarë boshnjakë, të cilët me pas janë likuiduar, nga forcat paramilitare serbe, vetëm se kanë qenë pjesëtarë të popullit boshnjak.
Dhe e dyta ka të bëje me datën 2 mars me rastin e natës përmbyllëse të karnavalit në Herceg Novi, ku në fund siç është praktikë u dogj kukulla. Por, kësaj here e veçantë ishte se ajo ishte me figurën e shkrimtarit dhe intelektualit A. Nikollaidis, që nxiti reagime në Mal të Zi. Një veprim i tillë nga organizatorët të kujton thënien e Heinrich Heine se “ata që djegin librat, në fund djegin edhe njerëzit”.
Askush nuk mund të jetë indiferent
Në sajë të rrethanave aktuale shoqërore në Mal të Zi, mbetët çështje e hapur dilema se a mund ta luftojnë antifashizmin ata që janë pjesë e ideologjisë neofashiste në Mal të Zi, ku KOS-i është promotor i veprimeve të tilla, pa përjashtuar edhe individë nga partitë pro-serbe, nga koha e miratimit të pluralizmit politik.
Askush nuk mund të jetë i qetë dhe indiferent në Mal të Zi me paraqitjen e neofashizmit, sepse kemi të bëjmë me një dukuri e cila dëshmon pasiguri tash dhe në të ardhmen. Ndonëse është menduar se një dukuri e tillë i takon të kaluarës, del se jemi mashtruar, sepse dukuritë neofashiste në praktikë na demantojnë në vazhdimësi, që është në kundërshtim me konceptin e barazisë qytetare e nacionale të një mjedisi multinacional dhe multikulturor.